Czym jest ubezwłasnowolnienie?

Ubezwłasnowolnienie polega na częściowym lub całkowitym pozbawieniu zdolności do czynności prawnych. Wyróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

  • Częściowe,
  • Całkowite.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę pełnoletnią, która cierpi na chorobę psychiczną i/lub jest uzależniona od narkotyków bądź alkoholu. Taka osoba nie jest w stanie sama zadbać o swoje interesy, ale nie ma przesłanek ku ubezwłasnowolnieniu całkowitym. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego ustanawia się kuratele. Osoba objęta kuratelą może podejmować czynności prawne (np. zwierać umowy), jednak wszystkie takie działania muszą być poparte zgodą kuratora. Wyjątkiem są umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Można całkowicie ubezwłasnowolnić osobę, która ukończyła 13. rok życia, jeżeli za sprawą choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego czy uzależnień, nie jest ona w stanie zadbać o swoje interesy. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie posiada zdolności do czynności prawnej. Dla takich osób wyznacza się opiekuna prawnego, który pełni rolę reprezentanta i dba o interesy ubezwłasnowolnionego.

Osoba ubezwłasnowolniona posiada zdolność sądową, ale nie procesową. Co to oznacza? Może występować w postępowaniach sądowych jako strona (może pozywać i być pozywaną), ale samodzielnie nie może podejmować czynności procesowych. Taką czynność może podejmować wyłącznie opiekun prawny.

Kuratela i opieka

Kuratela nie obejmuje tylko osób częściowo ubezwłasnowolnionych. Można ją ustanowić dla dziecka jeszcze nienarodzonego, dla osób niepełnosprawnych, dla osoby prawnej nieposiadającej organów czy dla osoby znajdującej się w szpitalu. Kuratorem zostaje małżonek bądź najbliżsi krewni. Jeżeli nikt z bliskich nie może podjąć się tego stanowiska, to sąd zwraca się do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej, aby z jej ramienia wyznaczono kuratora.

Opiekunami prawnymi osób całkowicie ubezwłasnowolnionych również zostają bliscy. Zarówno w przypadku pełnienia funkcji kuratora, jak i opiekuna prawnego, sąd może wyznaczyć wynagrodzenia dla tych osób.

Jak kogoś ubezwłasnowolnić i kto może to zrobić?

Pierwszym krokiem do ubezwłasnowolnienia jest złożenie odpowiedniego wniosku do Sądu Okręgowego. Wnioskować może:

  • małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
  • krewni w linii prostej oraz rodzeństwo,
  • przedstawiciel ustawowy.

Ubezwłasnowolnienie jest daleko idącą ingerencją w prawa i wolność człowieka. Nierzadko jest jednak ono potrzebne dla tych osób, które same nie są wstanie decydować o swoich sprawach. Kuratele ustanawia się przy częściowym ubezwłasnowolnieniu, natomiast przy całkowitym ubezwłasnowolnieniu wyznacza się opiekuna prawnego.