Czym jest obrona konieczna?

Tytułem wstępu zaczniemy od wyjaśnienia, czym jest obrona konieczna. Jest ona regulowana poprzez art. 25 § 1 Kodeksu karnego. Jednak, żeby mówić o obronie konieczniej, muszą łącznie wystąpić dwa elementy.

  1. Zamach rozumiany jako zachowanie, zmierzające do naruszenia dobra chronionego prawem. Musi być on bezpośredni, bezprawny i rzeczywisty.
  2. Obrona rozumiana jako podjęcie działań, mających na celu odparcie bezprawnego zamachu.

Formalnie osoba korzystająca z obrony koniecznej, łamie prawo, bo np. narusza nietykalność cielesną, jednak z tą różnicą, że jej zachowanie jest usprawiedliwione.

Obrona konieczna zachodzi przeciwko napastnikowi. To jak silne środki ochrony podejmie ofiara (mowa nawet o zabiciu napastnika), zależy od tego, jak wartościowe dobre chroni .

Pamiętajmy, że zastosowanie rażąco niewspółmiernych środków ochrony jest niedopuszczalne.

Obrona konieczna we własnym domu

W 2018 roku wprowadzono nowe przepisy dotyczące sytuacji odpierania zamachu na mir domowy. Pozycja broniącego jest szczególnie chroniona, gdy do zamachu dochodzi na posesji ofiary. W takiej sytuacji, kiedy dojdzie do przekroczenia granic obrony koniecznej, broniący nie zostanie poddany karze. Należy być jednak ostrożnym, gdyż zastosowanie niewspółmiernej obrony może przynieść poważne konsekwencje prawne. Warto zaznaczyć, że nawet zastosowanie dotkliwszych metod względem atakującego, nie zawsze równoznaczne jest z niewspółmiernością zastosowanych środków.  

Sąd powinien wziąć pod uwagę to, że w sytuacji zagrożenia ofiara działa pod wpływem emocji, dlatego też może zastosować niewspółmierną metodę obrony.

Przekroczenie granic

Do przekroczenia granic obrony koniecznej dochodzi w dwóch przypadkach. Pierwszy z nich to obrona niewspółmierna do niebezpieczeństwa zamachu, czyli tzw. eksces intensywny. Drugi to eksces ekstensywny, o którym mowa w sytuacji przedwczesnej obrony (zamach jeszcze nie nastąpił albo już się skończył). Gdy dojdzie do pojawienia się któregoś z ekscesów, to nie występuje całkowita nieodpowiedzialność osoby broniącej się. Sąd może jednak potraktować ofiarę łagodniej, a w niektórych sytuacjach może dojść do odstąpienia od nałożenia kary.

Dodajmy, że w polskim prawie nie istnieją żadne ustawowe kryteria, które określają współmierność zastosowanej obrony do zamachu. Każdy przypadek jest rozpatrywany indywidualnie poprzez analizę zaistniałych okoliczności.

Obrona konieczna jest odparciem bezprawnego zamachu. Reguluje ją nie tylko kodeks karny, ale i cywilny, mówiący o możliwości odparcia ataku. Pamiętajmy, jednak o nieprzekraczaniu granic i o tym, że każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie, w zależności od okoliczności.