Obrona konieczna – jak nie przekroczyć granic?
Pojęcie obrony koniecznej jest powszechnie znane. W mediach społecznościowych często można znaleźć informacje o osobach, które naruszyły pewne przepisy i muszą ponieść konsekwencje. Warto więc omówić dokładnie definicję obrony koniecznej oraz związane z nią przepisy.
Dziedzina prawa:
Prawo karne
Czym jest obrona konieczna?
Na początek zdefiniujmy, czym jest obrona konieczna. Jej ramy prawne są określone w artykule 25, paragraf 1 Kodeksu karnego. Niemniej jednak, aby móc mówić o obronie koniecznej, muszą łącznie wystąpić dwa elementy.
- Atak w sensie próby naruszenia prawnie chronionego dobra, musi być bezpośredni, niezgodny z prawem i rzeczywisty.
- Obrona rozumiana jako podjęcie działań, mających na celu odparcie bezprawnego zamachu.
Pod względem formalnym jednostka stosująca obronę konieczną może naruszać przepisy prawa, na przykład poprzez ingerencję w nietykalność cielesną, ale jej działanie jest usprawiedliwione.
Obrona konieczna ma miejsce w reakcji na agresora, a rodzaj podjętych środków ochrony, łącznie z ewentualnym użyciem siły aż do zabicia napastnika, jest uzależniony od wartości chronionego dobra.
Warto mieć na uwadze, że nieakceptowalne jest użycie środków obrony, które są rażąco nieproporcjonalne.
Obrona konieczna we własnym domu
W roku 2018 wprowadzono nowe przepisy odnoszące się do sytuacji, gdy broni się własnego domu. W takim przypadku obrona jest szczególnie chroniona, gdy atak ma miejsce na terenie posesji osoby broniącej się. W sytuacji, gdy obrona przekroczy granice obrony koniecznej, osoba broniąca się nie ponosi kary. Jednak trzeba zachować ostrożność, ponieważ stosowanie rażąco nieproporcjonalnych środków obrony może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi. Warto zauważyć, że nawet zastosowanie bardziej surowych środków wobec napastnika nie zawsze oznacza, że obrona jest rażąco nieproporcjonalna.
Należy uwzględnić, że w przypadku zagrożenia, osoba broniąca się działa pod wpływem emocji, co może prowadzić do zastosowania środków obrony, które są rażąco nieproporcjonalne.
Obrona konieczna a przekroczenie granic
Przekroczenie granic obrony koniecznej zdarza się w dwóch przypadkach. Po pierwsze, mówimy o przekroczeniu obrony, które jest niewspółmierne do zagrożenia, znane jako eksces intensywny. Po drugie, występuje eksces ekstensywny, kiedy obrona jest przedwczesna, czyli przed lub po zakończeniu zagrożenia. W sytuacjach, gdy występują te rodzaje ekscesów, nie oznacza to całkowitego zwolnienia od odpowiedzialności osoby broniącej się. Jednakże sąd może rozważyć tę osobę bardziej łagodnie, a w niektórych przypadkach może zrezygnować z nałożenia kary.
Należy dodać, że w polskim systemie prawnym nie istnieją żadne ustalone kryteria ustawowe określające proporcjonalność stosowanej obrony wobec zagrożenia. Każdy przypadek jest rozważany indywidualnie poprzez analizę okoliczności, które wystąpiły.